هر دستگاه موسیقی ایرانی متشکل از دانگهای مختلفی است که گاهی یک دانگ بین دو یا چند دستگاه مشترک است. ولی برخی دانگها نیز بهطور اختصاصی به یک یا دو دستگاه تعلق دارند. اگر مجری موسیقی ایرانی ـ چه خواننده و چه نوازنده ـ بخواهد از دستگاهی به دستگاه دیگر برود، در واقع از دانگهای مشترک بین دو دستگاه استفاده میکند و سپس به دانگ اختصاصی آن دستگاه فرود میآید. هنگام تغییر دستگاه به طور طبیعی اندازه فواصل با استفاده از نشانههای جانبی تغییر میکند و معمولاً نت شاهد نیز عوض میشود.
کلمات کلیدی:
گوشه آهنگی مختصر و کوتاه است که دستکم با سه یا چهار نت ساخته میشود. یک گوشه حتماً بایستی از فواصل دانگ مشخصی پیروی کند و لازم است یکی از نتهای دانگ بهعنوان مرکز آهنگ انتخاب شود بهطوری که دیگر نتها به سمت آن متمایل شوند. این نت مرکزی، در فرهنگ موسیقی ایرانی شاهد نام دارد. یک گوشه ممکن است از محدودهی یک دانگ فراتر برود ولی نت شاهد ثابت خواهد بود. برخی مشخصات گوشه عبارتند از: 1ـ ساختمان آن ازسه، چهار و یا پنج نت تشکیل شده است. یعنی در محدوده یک دانگ نواخته میشود. گوشههای دیگری هستند که در محدوده دو دانگ اجرا میشوند که به آن گوشههای دودانگی میگوییم. 2ـ گوشه حتماً دارای یک نت مرکزی به نام شاهد است. 3ـ ریتم گوشهها آزاد و متغیر است. یعنی با میزان مشخصی قابل بیان نیستند. 4ـ برخی از گوشهها علاوه بر نت شاهد دارای نت دیگری به نام ایست هستند که غیر از شاهد است. 5ـ برخی گوشهها یک نت متغیر دارند به طوری که در حین اجرای گوشه، بسامد این نت به اندازه حدوداً ربع پرده کم و زیاد میشود.
کلمات کلیدی:
این واژه معانی مختلفی دارد. یکی اینکه از دو بخش دست + گاه تشکیل شده است. «دست» به معنای عضوی از بدن و «گاه» به معنی محل و موقعیت که در موسیقی و نوازندگی میتواند اینگونه تعبیر شود. وقتی دست انسان روی دستهی برخی از سازها نظیر تار و سهتار و کمانچه و... حرکت میکند، بر اثر آن موسیقی تولید میشود و چنانچه نوع حرکت انگشتان دست روی دستهی ساز تغییر کند، فضای موسیقایی هم دگرگون میشود که اصطلاحاً میگویند، دستگاه عوض شد. در حال حاضر به مجموعهای از گوشهها که از نظر دانگهای تشکیلدهنده، خویشاوندی نزدیکی به هم دارند، واژه دستگاه گفته میشود. اگر بخواهیم با یک مثال ساده بیان کنیم، دستگاه را میتوان به یک فامیل تشبیه کرد. هر فامیل نسبت به فامیل دیگر استقلال شخصیتی دارد ولی اعضای فامیل که همان گوشهها باشند، خیلی به هم شبیه و نزدیکاند. درحالیکه با اعضای فامیل دیگر ممکن است شباهت کمی داشته باشند و یا هیچ شباهتی نداشته باشند، ضمن اینکه تمام فامیلها در منطقه یا شهری به نام «موسیقی ایران» زندگی میکنند.
کلمات کلیدی:
موسیقی رسمی و شهری ایران در حال حاضر به صورت هفت دستگاه مستقل، دستهبندی و ارائه میشود که برخی از دستگاهها دارای شعبههای کوچکتری به نام «آواز» هستند. شکل (58) تعداد دستگاهها و ارتباط آوازهای مربوطه را نشان میدهد.
کلمات کلیدی:
چنان که در گفتارهای پیشین آمد، تقریباً تمام موسیقیها از هفت نت حاصل میشوند و آنچه امروزه بهعنوان موسیقی میشنویم، چیزی جز تکرار همین هفت نت نیست. اکنون وقت آن است بپرسیم که چه ارتباطی بین هفت نت اصلی و دانگ وجود دارد؟ اگر با یک دانگ چهار صدایی میتوان تولید موسیقی کرد، پس سه نت دیگر به چه کار میآیند؟ در بحث دانگ معلوم شد، بخش بزرگی از آهنگهای ایرانی تنها با یک دانگ شکل می گیرند و چنانچه قرار باشد آهنگی گسترش یابد، به ناچار باید از نتهای دیگری هم استفاده شود. یعنی لازم است از مرز دانگ عبور کنیم. در چنین حالتی معمولاً دانگ دیگری به دنبال دانگ نخست میآید، بدون آن که فاصلهای بین آنها پیدا شود، شکل (56) دو دانگ به هم پیوسته را نشان میدهد.
همان طور که در شکل (56) ملاحظه میشود یک پرده اضافی به دو دانگ پیوسته «سل ـ لا ـ سی ـ دو» و «دو ـ ر ـ می ـ فا» چسبیده و به نوعی دو دانگ مربوطه را تکمیل کرده است. نت پایانی، هم نام نت آغازین دانگ اول و به فاصله هنگام (Octave) میباشد. یعنی بسامد نت «سل» در پردهی تکمیلی درست دو برابر نت «سل» ابتدای دانگ اول است. در موسیقی ایرانی به مجموعهی دو دانگ پیوسته که یک پردهی اضافی را هم به دنبال خود دارند، دور کامل گفته میشود. همین مفهوم در موسیقی غربی گام (scale) نام دارد. ولی آهنگهای ایرانی برای جلوه گری، همیشه نیاز به یک دور کامل یا گام ندارند. اغلب آنها در محدوده یک دانگ و گاهی دو دانگ، ساخته و پرداخته میشوند. البته در موسیقی ایرانی معاصر گاه نغماتی به گوش میرسد که از محدودهی یک گام فراتر میروند. فاصلهی بین نتهای یک دور کامل اگر فقط شامل پرده و نیمپرده و به ترتیب شکل (57) باشد، دور طبیعی یا گام طبیعی خوانده میشود، ولی در موسیقی ایرانی دانگها و دورهای دیگری هم وجود دارند که فاصلهی بین نتهایشان، غیر از پرده و نیمپرده، اندازههایی مثل سهچهارم پرده و یک و یکچهارم پرده را شامل میشود.
کلمات کلیدی:
شاید این پرسش اساسی برای هر هنرآموزی پیش آید که هدف از تشریح مسایل نظری در موسیقی چیست؟ به عبارتی پردهها، نیمپردهها، سهچهارم پردهها و غیره به چه کار میآیند؟ چگونه میتوان از آنها استفاده کرد؟ و پرسش هایی از این دست. موشکافی در ساختار آهنگهای ایرانی نشان میدهد که تقریباً همه آنها از چهار یا پنج نت مختلف تشکیل شدهاند و فاصله بین نتهای تشکیلدهنده در هر آهنگ، پرده، نیمپرده، سهچهارم پرده و یا یک و یکچهارم پرده است. به زبان دیگر هر آهنگ ایرانی بهطور معمول بر اساس یک دانگ ساخته میشود و دانگ درحقیقت همان چهار یا پنج نتی هستند که با فاصلههای مشخصی به دنبال هم قرار میگیرند. برای نمونه به دانگ زیر توجه کنید، شکل (55).
این دانگ از چهار نت و سه عدد فاصله تشکیل شده است که با همین چند نت آهنگهای بسیاری میتوان نواخت. یعنی یک دانگ فقط متعلق به یک آهنگ خاص نیست.
کلمات کلیدی:
این نوع برگشت، تمام جمله موسیقایی تکرار نمی شود. بلکه تنها بخشی از آن تکرار می شود و پس از تکرار، در ادامه اش یک بخش جدید می آید، شکل 54. در این صورت از علامت برگشت متنوع استفاده می شود که با شماره گذاری های 1 و 2 به اجرا کننده می فهمانند بار اول اجرای بخش 1 را به جمله قابل تکرار بچسباند و بار دوم از قسمت 1 صرف نظر کند و قسمت 2 ر ابه آن بخش تکرار شونده بچسباند.
کلمات کلیدی:
اگر در قطعه ای نیاز باشد که دو میزان پشت سر هم، دوباره تکرار شوند، همان علامت مخصوص تکرار میزان، روی خط میزان قرار می گیرد، شکل 52.
کلمات کلیدی:
بیشتر آهنگ ها از تکرار جمله های گوناگون تشکیل می شوند. در نتیجه هنگام نوشتن آن ها، لازم نیست همه تکرارها نوشته شوند. بلکه یک بار جمله اصلی نوشته می شود و با استفاده ازیک علامت مخصوص، اجرا کننده متوجه می شود که این جمله باید کاملاً از نو اجرا شود. علامت برگشت ساده، یک دولاخط نقطه دار است که در ابتدا و انتهای جمله موسیقایی درج می شود، شکل 53.
کلمات کلیدی:
در نت نویسی برای سهولت نوشتن و خواندن، تا حد ممکن از علامت های اختصاری کمک می گیرند. برای مثال اگر در یک قطعه، محتوای دو یا چند میزان، دقیقاً یکی باشد، به جای آن که همه نت ها نوشته شوند، فقط نت های میزان اول نوشته می شود و در بقیه میزان های تکراری، علامت مخصوص تکرار میزان می آید، شکل 51. در نتیجه کسی که قصد اجرا کردن آن قطعه را داشته باشد، با دیدن علامت تکرار میزان، برابر با تعداد علامت ها، میزان اول را اجرا می کند.
کلمات کلیدی:
ساخته شده توسط Rodrigo ترجمه شده
به پارسی بلاگ توسط تیم پارسی بلاگ.