سال 1300 خورشیدی (1921 میلادی) آغاز حکمرانی رضاخان میر پنج است. در این سال وی ابتدا وزیر جنگ بود و دو سال بعد به نخست وزیری رسید و سپس در سال 1304 خورشیدی (1925 میلادی) به طور رسمی انقراض سلسله قاجاریه را اعلام کرد و تاج پادشاهی بر سر گذاشت. جریان موسیقی در دوره حکومت 16 ساله او کم و بیش بر مدار سابق پیش می رفت، اما بازگشت کلنل علی نقی وزیری از اروپا و راه اندازی نخستین مدرسه موسیقی در سال 1302 خورشیدی (1923 میلادی) به سبک غربی، موسیقی ایران در مسیر جدیدی قرار گرفت و برخی از هنرآموزان مدرسه اش مانند روح الله خالقی، درسال های بعد جریان ساز شدند.
چهره های شاخص موسیقی دستگاهی در این دوره علی اکبر شهنازی (نمونه 4 ) فرزند خلف آقا حسینقلی، مرتضی نی داوود ( نمونه 2) شاگرد برتر درویش خان، قمرالملوک وزیری ( نمونه 10)، سید حسین طاهر زاده ( نمونه 9)، ابوالحسن اقبال آذر ( نمونه 13)، رضاقلی میرزا ظلی ( نمونه 6 ) و تاج اصفهانی ( نمونه 14) بودند. در کنار ایشان شاعر بلند آوازه ای مانند ملک الشعرای بهار (نمونه 1 ) نیز با ساخت ترانه های ماندگار نقش مهمی در موسیقی زمان خود ایفا کرد. مانند ترانه "مرغ سحر" که با آهنگ مرتضی نی داوود و صدای قمرالملوک وزیری برای نخستین بار اجرا شد و سال های بعد نیز محبوبیت خود را همچنان حفظ کرد. تفاوت قابل ملاحظه در اجرای موسیقی این دوره نسبت به دوره پیشین، رونق سازهایی مثل ویولون و پیانو بود که معمولاً به تنهایی و یا در کنار دیگر سازهای ایرانی به خدمت گرفته می شدند. بیشتر همنوازی های این دوران با تار، سنتور، ویولون و پیانو ضبط شده است. در این میان، تار تنها ساز ایرانی بود که اقتدار گذشته اش را با وجود نوازندگان ممتازی مثل مرتضی نی داوود و علی اکبر شهنازی همچنان حفظ کرد.
موسیقی ارکستری ایران که بنیانگزارش موسیو لومر بود، در دوره پهلوی نیز توسط پیروان او دنبال شد. افرادی مانند ابراهیم منصوری، موسی معروفی و علی نقی وزیری با ارکسترهای زیر دست خود، آثار مختلفی را به ضبط رساندند. خوشبختانه ضبط های این دوره (نمونه های 17و 18ب و 19ب و21 و 23) به مراتب کیفیت بالاتری داشتند، در نتیجه صداهای مختلف ارکستر را به راحتی می توان شنید.
سال 1313 (1934 میلادی) یک ارکستر به سبک غربی با نام "ارکستر سمفونیک بلدیه" در تهران شکل گرفت که بعدها همین تشکیلات به ارکستر سمفونیک تهران تغییر نام داد. در واقع صورت تکامل یافته دسته موزیک نظام مربوط به دوره قاجار در اندازه ای بزرگ تر شکل گرفت. این ارکستر تا مرداد ماه 1320 (1941 میلادی) با اجرای آثاری از بتهوون beethoven ، دورژاک Dvo?ák ، پوچینی Puccini ، اسمتانا Smetana و ... کنسرت های متعددی در تهران برگزار کرد و با وقوع حمله متفقین به ایران در سوم شهریور 1320خورشیدی (1941 میلادی) از هم پاشید.
در دوره پهلوی اول، با وجود آن که بیشتر هنرمندان موسیقی ایرانی با ظواهر و ابزار موسیقی غربی آشنا شده بودند، موسیقی عامیانه Folk شهری، کم و بیش بر مدار پیشین حرکت می کرد و در واقع همچنان حال و هوای سنتی خود را داشت. علت آن بود که نخستین رویارویی ایرانیان با موسیقی غرب، در ابتدا با موسیقی هنری آن ها بود و تا سال 1320 هنوز نمونه موسیقی های عامه پسند غربی موسوم به پاپ در ایران معرفی نشده بودند تا بر موسیقی عامیانه ایرانی تأثیر بگذارند. در واقع شکل ظاهری موسیقی عامیانه ایرانی، با موسیقی های هنری اش تفریباً یکسان بود. اما کلام آن ها کاملاً تفاوت داشت. در این دوره با رونق ویولن و پیانو، در کنار موسیقی عامیانه شهری، گونه ای دیگر از موسیقی مورد علاقه توده ها تحت عنوان موسیقی عامه پسند پدید آمد. هنرمندانی مانند ابوالحسن صبا و موسی معروفی که فعالیت اصلی شان در حوزه موسیقی دستگاهی ایران بود، در این خصوص هم آثاری پدید آوردند (نمونه 25). سید جواد بدیع زاده نیز که همانند ایشان در حوزه موسیقی دستگاهی فعال بود، بسیاری از تصانیف عامه پسند (نمونه 27) زمان خود را می خواند.
یکی از ویژگی های آوازخوانان عصر قاجار و دوره پهلوی، آشنایی شان به موسیقی مذهبی بود. به طوری که برخی از ایشان در مواقعی از سال به طور جدی به اجرای موسیقی مذهبی می پرداختند (نمونه 30 و 32). افراد دیگری بودند که فقط در حوزه موسیقی مذهبی مثل مناجات خوانی و تعزیه فعالیت داشتند.
کلمات کلیدی:
ساخته شده توسط Rodrigo ترجمه شده
به پارسی بلاگ توسط تیم پارسی بلاگ.
